Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), bo o nim mowa, to przewlekła, układowa choroba autoimmunologiczna, która dotyka przede wszystkim stawy, ale może również atakować inne narządy. Choć brzmi groźnie, a jej przebieg bywa trudny do przewidzenia, współczesna medycyna oferuje wiele możliwości leczenia, które pozwalają na kontrolowanie objawów i prowadzenie aktywnego życia. Warto więc poznać tę chorobę bliżej, by móc skutecznie z nią walczyć.
Czym tak naprawdę jest RZS?
W zdrowym organizmie układ odpornościowy chroni nas przed infekcjami i chorobami. W przypadku RZS ten system obronny „mylnie” atakuje własne tkanki, a konkretnie błonę maziową wyściełającą wnętrze stawów. Ten atak prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, który powoduje ból, obrzęk, sztywność, a z czasem może doprowadzić do uszkodzenia chrząstki, kości, a nawet więzadeł i ścięgien. To z kolei skutkuje deformacjami stawów, ograniczeniem ich ruchomości i znacznym pogorszeniem jakości życia.
RZS najczęściej dotyka drobnych stawów rąk i stóp, ale może również zająć stawy kolanowe, biodrowe, barkowe, łokciowe, a nawet stawy kręgosłupa. Choroba ma charakter postępujący, co oznacza, że bez leczenia objawy nasilają się, a uszkodzenia stawów stają się coraz bardziej rozległe. Warto jednak podkreślić, że przebieg RZS jest bardzo indywidualny – u jednych pacjentów choroba postępuje szybko, u innych rozwija się powoli i ma łagodniejszy przebieg.
Kto jest narażony na RZS?
RZS może rozwinąć się u każdego, niezależnie od wieku, choć najczęściej dotyka osoby między 30. a 50. rokiem życia. Kobiety chorują trzy razy częściej niż mężczyźni. Dokładne przyczyny RZS nie są do końca poznane, ale wiadomo, że istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne i środowiskowe.
Jeśli w Twojej rodzinie ktoś chorował na RZS lub inne choroby autoimmunologiczne, ryzyko zachorowania jest większe. Nie oznacza to jednak, że na pewno zachorujesz – predyspozycje genetyczne to tylko jeden z elementów układanki. Wśród czynników środowiskowych, które mogą zwiększać ryzyko RZS, wymienia się palenie papierosów, infekcje wirusowe i bakteryjne, a nawet stres. Niektóre badania sugerują również związek między RZS a dietą, ale te zależności nie są jeszcze do końca udowodnione.
Jakie są objawy RZS?
Objawy RZS mogą być bardzo różne, a ich nasilenie może się zmieniać w czasie. Najbardziej charakterystyczne symptomy to:
- Ból stawów: Zwykle symetryczny, czyli obejmujący te same stawy po obu stronach ciała. Ból często nasila się w nocy i nad ranem, a także po okresach bezruchu.
- Sztywność poranna: Trudności z poruszaniem stawami po przebudzeniu, które mogą trwać nawet kilka godzin.
- Obrzęk stawów: Stawy stają się powiększone, ciepłe i bolesne przy dotyku.
- Zaczerwienienie skóry nad stawami: Skóra w okolicy chorych stawów może być zaczerwieniona i cieplejsza niż reszta ciała.
- Ograniczenie ruchomości stawów: Z czasem pojawiają się trudności z wykonywaniem codziennych czynności, takich jak chwytanie przedmiotów, chodzenie czy ubieranie się.
- Guzki reumatoidalne: Twarde, niebolesne guzki pod skórą, najczęściej w okolicy łokci, rąk i stóp. Występują u około 20-30% chorych.
- Zmęczenie: Przewlekłe uczucie zmęczenia i osłabienia, które nie ustępuje po odpoczynku.
- Stany podgorączkowe: Niewielkie podwyższenie temperatury ciała, zwłaszcza w okresach zaostrzenia choroby.
RZS może również atakować inne narządy, powodując objawy pozastawowe. Do najczęstszych należą:
- Zmiany w płucach: Zapalenie opłucnej, śródmiąższowe zapalenie płuc.
- Zmiany w sercu: Zapalenie osierdzia, uszkodzenie zastawek serca.
- Zmiany w oczach: Zespół suchego oka, zapalenie twardówki.
- Zmiany w nerkach: Amyloidoza, uszkodzenie kłębuszków nerkowych.
- Zespół cieśni nadgarstka: Ucisk nerwu pośrodkowego w nadgarstku, powodujący drętwienie i ból palców.
Jak diagnozuje się RZS?
Rozpoznanie RZS nie jest łatwe, ponieważ objawy mogą przypominać inne choroby reumatyczne. Diagnoza opiera się na szczegółowym wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz badaniach laboratoryjnych i obrazowych.
Lekarz reumatolog zapyta Cię o objawy, ich nasilenie, czas trwania, a także o historię chorób w rodzinie. Podczas badania fizykalnego oceni stan Twoich stawów, sprawdzi ich ruchomość, bolesność i obecność obrzęku. Zleci również badania laboratoryjne, takie jak:
- OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne): Wskaźniki stanu zapalnego w organizmie.
- Morfologia krwi: Może wykazać niedokrwistość, która często towarzyszy RZS.
- Czynnik reumatoidalny (RF): Przeciwciało występujące u większości chorych na RZS, ale może również występować w innych chorobach.
- Przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP): Bardziej specyficzny marker RZS niż czynnik reumatoidalny.
W diagnostyce RZS wykorzystuje się również badania obrazowe, takie jak:
- Zdjęcie rentgenowskie (RTG) stawów: Pozwala uwidocznić zmiany w strukturze kości i stawów, ale są one widoczne dopiero w późniejszych stadiach choroby.
- USG stawów: Umożliwia ocenę błony maziowej, obecności płynu w stawie oraz wczesnych zmian zapalnych.
- Rezonans magnetyczny (MRI): Najdokładniejsze badanie obrazowe, pozwalające na ocenę wszystkich struktur stawu, w tym chrząstki, więzadeł i ścięgien.
Żadne pojedyncze badanie nie jest wystarczające do postawienia diagnozy RZS. Lekarz musi przeanalizować wszystkie wyniki i objawy, aby postawić trafne rozpoznanie.
Jak leczy się RZS?
Celem leczenia RZS jest zahamowanie postępu choroby, złagodzenie objawów, poprawa jakości życia i zapobieganie niepełnosprawności. Leczenie jest kompleksowe i obejmuje farmakoterapię, rehabilitację, a w niektórych przypadkach również leczenie chirurgiczne.
Farmakoterapia RZS opiera się na kilku grupach leków:
- Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh): To podstawowe leki w RZS, które hamują aktywność układu odpornościowego i spowalniają postęp choroby. Do najczęściej stosowanych należą metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna i hydroksychlorochina.
- Leki biologiczne: Nowoczesne leki, które działają na wybrane elementy układu odpornościowego, odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego. Stosuje się je, gdy LMPCh są nieskuteczne lub źle tolerowane. Do leków biologicznych należą inhibitory TNF-alfa, inhibitory interleukiny-6 i inne.
- Glikokortykosteroidy (sterydy): Silne leki przeciwzapalne, które szybko łagodzą objawy RZS, ale mają wiele działań niepożądanych, dlatego stosuje się je głównie w okresach zaostrzenia choroby.
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ): Leki, które łagodzą ból i stan zapalny, ale nie wpływają na przebieg choroby.
Rehabilitacja odgrywa bardzo ważną rolę w leczeniu RZS. Obejmuje ćwiczenia fizyczne, fizykoterapię i terapię zajęciową. Celem rehabilitacji jest poprawa ruchomości stawów, wzmocnienie mięśni, zmniejszenie bólu i poprawa ogólnej sprawności.
W niektórych przypadkach, gdy doszło do znacznego uszkodzenia stawów, konieczne może być leczenie chirurgiczne, np. endoprotezoplastyka stawu (wymiana stawu na sztuczny) lub synowektomia (usunięcie zmienionej zapalnie błony maziowej).
Jak żyć z RZS?
Życie z RZS to wyzwanie, ale nie musi oznaczać rezygnacji z aktywności i pasji. Ważne jest, aby zaakceptować chorobę, nauczyć się z nią żyć i stosować się do zaleceń lekarza. Istotne jest regularne przyjmowanie leków, systematyczna rehabilitacja, zdrowa dieta i unikanie czynników, które mogą zaostrzać objawy choroby (np. palenie papierosów, stres).
Ważne jest również wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół i grup wsparcia dla osób z RZS. Rozmowa z innymi chorymi, dzielenie się doświadczeniami i wzajemne wsparcie mogą pomóc w radzeniu sobie z trudnościami związanymi z chorobą.
Pamiętaj, że RZS to choroba przewlekła, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu i stylowi życia można kontrolować jej przebieg i cieszyć się dobrym samopoczuciem.