Wigilia Bożego Narodzenia to w polskiej tradycji czas wyjątkowy. Czas, gdy rodzina gromadzi się przy wspólnym stole, łamie opłatkiem, składa życzenia i… czyta. Ale co tak naprawdę czytamy w Wigilię? Czy istnieje jeden, ustalony tekst, który obowiązkowo powinien wybrzmieć w każdym domu? A może tradycja ta ewoluowała i dopuszcza pewną dowolność? Przyjrzyjmy się bliżej temu pięknemu, wigilijnemu zwyczajowi.
Fragment Ewangelii według Świętego Łukasza – serce wigilijnej lektury
Najczęściej, i to w przeważającej większości polskich domów, w Wigilię czytany jest fragment Ewangelii według Świętego Łukasza. Konkretnie chodzi o rozdział drugi, wersety od 1 do 14 (czasem do 20), opisujące narodziny Jezusa Chrystusa w Betlejem. To właśnie ten fragment przenosi nas w sam środek betlejemskiej nocy, opowiadając o Marii, Józefie, żłóbku, pasterzach i aniołach zwiastujących Dobrą Nowinę.
Dlaczego akurat Ewangelia Łukasza? Uznaje się go za najbardziej „ludzkiego” z ewangelistów. Jego opis jest plastyczny, pełen detali, które łatwo pobudzają wyobraźnię. Skupia się na prostocie i ubóstwie narodzin Zbawiciela, co doskonale współgra z duchem Wigilii – czasem pokory, wyciszenia i refleksji nad cudem życia.
Czytanie tego fragmentu Ewangelii ma głęboki wymiar religijny. Przypomina o istocie świąt Bożego Narodzenia, o przyjściu na świat Boga w ludzkiej postaci. Jest to moment, w którym odkładamy na bok codzienne troski i skupiamy się na duchowym aspekcie świąt. To fundament, na którym budujemy całą wigilijną atmosferę.
Kto czyta Ewangelię w Wigilię?
Tradycyjnie, zaszczyt czytania Ewangelii przypada najstarszemu członkowi rodziny, zazwyczaj ojcu lub dziadkowi. Symbolizuje to przekazywanie wiary i tradycji z pokolenia na pokolenie. Jest to moment, w którym senior rodu staje się niejako kapłanem domowego ogniska, prowadzącym modlitwę i wprowadzającym w świąteczny nastrój.
Jednak w wielu domach ta zasada ulega modyfikacji. Często Ewangelię czyta osoba, która ma do tego predyspozycje – ładny głos, dobrą dykcję, umiejętność interpretacji tekstu. Może to być również matka, starsze dziecko, a nawet gość, jeśli rodzina wyrazi taką wolę. Ważne, aby lektura była prowadzona z szacunkiem i zrozumieniem dla świętego tekstu.
Czy tylko Ewangelia? Inne teksty czytane w Wigilię.
Chociaż fragment Ewangelii Łukasza jest absolutnym „kanonem” wigilijnej lektury, to w niektórych domach tradycja ta jest wzbogacana o inne teksty. Czasem są to fragmenty Starego Testamentu, na przykład proroctwa Izajasza zapowiadające przyjście Mesjasza (np. Iz 9, 1-6; Iz 11, 1-10). Takie czytania mają na celu ukazanie ciągłości pomiędzy Starym a Nowym Testamentem i podkreślenie, że narodziny Jezusa są wypełnieniem dawnych obietnic.
W niektórych rodzinach, zwłaszcza tych o silnych tradycjach religijnych, czyta się również modlitwy, np. fragmenty z Liturgii Godzin (Brewiarza), psalmy, a nawet krótkie rozważania religijne. Wybór takich tekstów zależy od indywidualnych preferencji i duchowości danej rodziny.
Świeckie tradycje czytelnicze w Wigilię
Warto zaznaczyć, że tradycja czytania w Wigilię nie ogranicza się wyłącznie do tekstów religijnych. Coraz częściej, zwłaszcza w rodzinach mniej religijnych lub o bardziej świeckim podejściu do świąt, pojawiają się inne, alternatywne formy „lektury”.
Mogą to być na przykład wiersze o tematyce świątecznej. Popularne są utwory takich poetów jak ksiądz Jan Twardowski, Konstanty Ildefons Gałczyński (zwłaszcza fragmenty „Kolęd” lub „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte”, które, choć nie bezpośrednio wigilijne, wpisują się w nastrój refleksji i zadumy), czy też bardziej współczesne wiersze o tematyce bożonarodzeniowej.
Inną opcją są opowiadania świąteczne. Mogą to być klasyczne opowieści, takie jak „Opowieść wigilijna” Charlesa Dickensa (choć jej lektura w całości w Wigilię jest raczej mało prawdopodobna ze względu na długość), ale także krótsze formy, bajki dla dzieci, czy nawet współczesne opowiadania zaczerpnięte z literatury popularnej.
W niektórych domach praktykuje się również wspólne czytanie listów od bliskich, którzy nie mogli przybyć na Wigilię. To piękny sposób na podtrzymanie więzi rodzinnych i włączenie nieobecnych w świąteczną atmosferę. Listy te często zawierają życzenia, wspomnienia, a czasem nawet krótkie opowieści o tym, jak dana osoba spędza święta.
Znaczenie czytania w kontekście budowania więzi rodzinnych
Niezależnie od tego, czy czytamy fragment Ewangelii, wiersz, opowiadanie, czy list, sam akt wspólnego czytania w Wigilię ma ogromne znaczenie dla budowania więzi rodzinnych. Jest to moment, w którym wszyscy zasiadają razem, skupiają się na jednym tekście, dzielą się emocjami i przeżyciami. To czas, gdy odkładamy na bok telefony, telewizory i inne rozpraszacze, i po prostu jesteśmy razem.
Wspólne czytanie sprzyja rozmowie, refleksji, wspomnieniom. Może być pretekstem do poruszenia ważnych tematów, do podzielenia się swoimi przemyśleniami, a nawet do rozwiązania dawnych konfliktów. W magicznej atmosferze Wigilii, przy blasku świec i zapachu choinki, słowa nabierają szczególnej mocy.
Współczesne modyfikacje tradycji
W dzisiejszych czasach, w dobie Internetu i mediów społecznościowych, tradycja wigilijnego czytania ulega pewnym modyfikacjom. Niektóre rodziny decydują się na przykład na obejrzenie wspólnie filmu o tematyce świątecznej, który może być punktem wyjścia do dyskusji i refleksji. Inni sięgają po audiobooki, słuchając wspólnie nagrań Ewangelii, opowiadań czy wierszy.
Można to również potraktować jako kompromis dla rodzin z małymi dziećmi. Czytanie długiego fragmentu Ewangelii może być dla nich nużące, więc alternatywą jest pokazanie krótkiej animacji o narodzinach Jezusa lub przeczytanie specjalnie przystosowanej dla dzieci wersji biblijnej opowieści.
Ważne jest, aby pamiętać, że tradycja nie jest czymś sztywnym i niezmiennym. Powinna ewoluować, dostosowując się do zmieniających się czasów i potrzeb współczesnych rodzin. Najważniejsze jest to, aby zachować ducha Wigilii – ducha miłości, pokoju, wzajemnego szacunku i wspólnoty.
Podsumowanie: Czytanie – integralna część wigilijnej magii
Czytanie w Wigilię, niezależnie od tego, czy jest to fragment Ewangelii, wiersz, opowiadanie czy list, stanowi integralną część wigilijnej magii. To piękna tradycja, która łączy pokolenia, wzmacnia więzi rodzinne, przypomina o istocie świąt Bożego Narodzenia i wprowadza w wyjątkowy, niepowtarzalny nastrój. Warto ją pielęgnować i przekazywać kolejnym pokoleniom, pamiętając jednocześnie, że jej forma może ulegać modyfikacjom, dostosowując się do indywidualnych potrzeb i preferencji każdej rodziny. Najważniejsze jest to, aby w tym szczególnym dniu znaleźć czas na wspólne bycie razem, na refleksję, na słuchanie i na dzielenie się słowem – mówionym, pisanym, czytanym.