Słyszałeś kiedyś o homocysteinie? Pewnie nie tak często, jak o cholesterolu czy cukrze, a szkoda. Ten niepozorny aminokwas, naturalnie występujący w naszym organizmie, może w nadmiarze siać prawdziwe spustoszenie, wpływając negatywnie na serce, naczynia krwionośne, a nawet mózg. Warto więc poznać go bliżej i dowiedzieć się, jak kontrolować jego poziom, by cieszyć się zdrowiem przez długie lata.
Co to właściwie jest ta homocysteina?
Homocysteina to aminokwas siarkowy, co oznacza, że w swojej strukturze zawiera siarkę. Nie znajdziemy jej w pożywieniu, jak na przykład białko. Nasz organizm wytwarza ją sam, w procesie metabolizmu innego aminokwasu – metioniny, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania i dostarczany jest z dietą, na przykład z mięsem, rybami, jajami czy nabiałem. Metionina jest kluczowa dla wielu procesów w organizmie, ale w trakcie jej przemian powstaje właśnie homocysteina – produkt uboczny.
W idealnej sytuacji, homocysteina jest szybko przekształcana dalej, w inne, nieszkodliwe substancje. Do tego procesu potrzebne są jednak odpowiednie „narzędzia” – witaminy z grupy B, a konkretnie: witamina B6 (pirydoksyna), witamina B12 (kobalamina) i kwas foliowy (witamina B9). Działają one jak katalizatory, przyspieszając i umożliwiając te przemiany. Dzięki nim homocysteina jest przekształcana albo z powrotem w metioninę, albo w cysteinę – inny aminokwas, który jest następnie wydalany z organizmu.
Dlaczego wysoki poziom homocysteiny jest niebezpieczny?
Kiedy brakuje nam witamin z grupy B, proces przekształcania homocysteiny zostaje zaburzony. Aminokwas ten zaczyna się kumulować we krwi, a jego nadmiar, nazywany hiperhomocysteinemią, staje się toksyczny dla organizmu. Działa drażniąco na ściany naczyń krwionośnych, uszkadzając je i prowadząc do stanów zapalnych.
Uszkodzone naczynia krwionośne stają się bardziej podatne na odkładanie się blaszek miażdżycowych – złogów cholesterolu, wapnia i innych substancji. To z kolei prowadzi do zwężenia naczyń, utrudniając przepływ krwi i zwiększając ryzyko powstawania zakrzepów. A stąd już prosta droga do poważnych problemów zdrowotnych.
Jakie choroby wiążą się z podwyższonym poziomem homocysteiny?
Hiperhomocysteinemia jest uznawana za niezależny czynnik ryzyka wielu chorób, przede wszystkim:
- Choroby sercowo-naczyniowe: To najpoważniejsze i najczęstsze konsekwencje podwyższonego poziomu homocysteiny. Mowa tu o chorobie wieńcowej (niedokrwiennej serca), zawale serca, udarze mózgu, miażdżycy tętnic obwodowych (np. kończyn dolnych).
- Zakrzepica żylna: Homocysteina zwiększa krzepliwość krwi, co sprzyja powstawaniu zakrzepów w żyłach, szczególnie w nogach. Może to prowadzić do groźnej zatorowości płucnej.
- Choroby neurodegeneracyjne: Coraz więcej badań wskazuje na związek między podwyższonym poziomem homocysteiny a chorobami takimi jak choroba Alzheimera i inne formy demencji. Homocysteina może uszkadzać komórki nerwowe i przyczyniać się do ich obumierania.
- Problemy w ciąży: Wysoki poziom homocysteiny u kobiet ciężarnych może zwiększać ryzyko wad cewy nerwowej u płodu, stanu przedrzucawkowego, a nawet poronienia.
- Osteoporoza: Niektóre badania sugerują, że homocysteina może wpływać na metabolizm kości, zwiększając ryzyko złamań.
- Depresja: Istnieją doniesienia o związku między podwyższonym poziomem homocysteiny a występowaniem depresji i innych zaburzeń nastroju.
Co powoduje podwyższenie poziomu homocysteiny?
Najczęstszą przyczyną hiperhomocysteinemii jest, jak już wspomniano, niedobór witamin z grupy B – B6, B12 i kwasu foliowego. Może to wynikać z:
- Niewłaściwej diety: Ubogiej w produkty bogate w te witaminy, takie jak mięso, ryby, jaja, nabiał, zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe.
- Zaburzeń wchłaniania: Niektóre choroby, takie jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, czy przewlekłe zapalenie żołądka, mogą utrudniać wchłanianie witamin z przewodu pokarmowego.
- Przyjmowania niektórych leków: Metformina (stosowana w leczeniu cukrzycy), leki zobojętniające kwas żołądkowy, czy niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą obniżać poziom witamin z grupy B.
- Wieku: Z wiekiem wchłanianie witamin, zwłaszcza B12, może być gorsze.
- Palenia papierosów i nadużywania alkoholu: Te używki negatywnie wpływają na metabolizm witamin.
- Chorób nerek: Nerki odgrywają rolę w usuwaniu homocysteiny z organizmu. Ich niewydolność może prowadzić do wzrostu jej poziomu.
- Czynników genetycznych: Niektóre osoby mają genetyczne predyspozycje do wyższego poziomu homocysteiny, związane z mutacjami w genach kodujących enzymy odpowiedzialne za jej metabolizm.
Jak sprawdzić poziom homocysteiny?
Poziom homocysteiny można łatwo sprawdzić, wykonując proste badanie krwi. Pobiera się ją na czczo, podobnie jak w przypadku badania poziomu cholesterolu czy glukozy. Wynik podawany jest w mikromolach na litr (µmol/l). Przyjmuje się, że prawidłowy poziom homocysteiny powinien wynosić poniżej 10 µmol/l, choć niektóre laboratoria podają nieco szerszy zakres normy (np. 5-15 µmol/l). Wynik powyżej normy powinien skłonić do dalszej diagnostyki i konsultacji z lekarzem.
Jak obniżyć poziom homocysteiny?
Kluczem do obniżenia poziomu homocysteiny jest uzupełnienie niedoborów witamin z grupy B. W wielu przypadkach wystarczy zmiana diety i wprowadzenie do niej produktów bogatych w te witaminy. Warto jeść:
- Witamina B6: Mięso (zwłaszcza drób i wieprzowina), ryby (łosoś, tuńczyk), jaja, ziemniaki, banany, awokado, orzechy, nasiona słonecznika.
- Witamina B12: Mięso (zwłaszcza wołowina i wątróbka), ryby, jaja, nabiał. Witamina B12 nie występuje w produktach roślinnych, dlatego weganie i wegetarianie powinni ją suplementować.
- Kwas foliowy: Zielone warzywa liściaste (szpinak, sałata, jarmuż), brokuły, brukselka, szparagi, rośliny strączkowe (fasola, soczewica, ciecierzyca), awokado, owoce cytrusowe, pełnoziarniste produkty zbożowe.
Jeśli sama dieta nie wystarcza, lekarz może zalecić suplementację witaminami B6, B12 i kwasem foliowym. Dawkowanie jest ustalane indywidualnie, w zależności od poziomu homocysteiny i niedoborów witamin. Ważne jest, aby nie przekraczać zalecanych dawek, ponieważ nadmiar niektórych witamin (np. B6) może być również szkodliwy.
Oprócz suplementacji i diety, warto również zadbać o ogólny stan zdrowia:
- Rzucić palenie.
- Ograniczyć spożycie alkoholu.
- Regularnie uprawiać aktywność fizyczną.
- Zadbać o prawidłową masę ciała.
- Leczyć choroby współistniejące, takie jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy choroby nerek.
Podsumowanie – homocysteina pod kontrolą
Homocysteina to aminokwas, który może stać się cichym zagrożeniem dla naszego zdrowia, jeśli jego poziom wymknie się spod kontroli. Na szczęście, w większości przypadków możemy nad nim zapanować, dbając o odpowiednią dietę, suplementację witaminami z grupy B i prowadząc zdrowy styl życia. Regularne badania krwi pozwolą nam monitorować poziom homocysteiny i w porę zareagować, jeśli zajdzie taka potrzeba. Pamiętajmy, że zdrowie mamy tylko jedno, a profilaktyka jest zawsze lepsza niż leczenie.