Imiesłów bierny, znany też jako „past participle” w języku angielskim, to forma gramatyczna, która potrafi spędzić sen z powiek niejednemu uczniowi języka polskiego. Choć sama nazwa może brzmieć groźnie, w rzeczywistości imiesłów bierny jest niezwykle przydatnym narzędziem, które wzbogaca nasz język i pozwala na precyzyjne wyrażanie myśli. W tym artykule postaramy się przybliżyć Ci ten temat, rozkładając go na czynniki pierwsze i pokazując, że wcale nie taki diabeł straszny, jak go malują.
Czym jest imiesłów bierny?
Imiesłów bierny to nieosobowa forma czasownika. Co to znaczy „nieosobowa”? To znaczy, że nie wskazuje bezpośrednio na osobę wykonującą czynność (ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni/one). Zamiast tego, skupia się na samej czynności lub stanie, który został wykonany lub jest wynikiem jakiejś akcji. Można go porównać do przymiotnika – opisuje rzeczownik, ale w odróżnieniu od typowego przymiotnika, imiesłów bierny zawsze ma w sobie „posmak” czasownika, akcji, która się wydarzyła.
Najprościej mówiąc, imiesłów bierny odpowiada na pytanie „jaki?”, „jaka?”, „jakie?”, ale w kontekście czynności, która została wykonana. Na przykład: *zrobiony* (jaki? – zrobiony), *napisana* (jaka? – napisana), *ugotowane* (jakie? – ugotowane).
Jak tworzymy imiesłów bierny?
Tworzenie imiesłowu biernego zależy od koniugacji czasownika, z którego go tworzymy. Istnieją jednak pewne ogólne zasady, które pomogą nam się w tym zorientować.
Koniugacja I (-ać, -eć):
- Większość czasowników z tej koniugacji tworzy imiesłów bierny poprzez dodanie do tematu czasownika (czyli części czasownika bez końcówki bezokolicznika -ć) końcówki -ny (dla rodzaju męskiego), -na (dla rodzaju żeńskiego) i -ne (dla rodzaju nijakiego). Na przykład: czytać – czytany, czytana, czytane; widzieć – widziany, widziana, widziane.
- Czasowniki zakończone na -nąć, tracą -ąć, dodają -ęty: ciągnąć – ciągnięty
Koniugacja II (-ić, -yć):
- Tutaj do tematu czasownika dodajemy końcówkę -ony (rodzaj męski), -ona (rodzaj żeński) i -one (rodzaj nijaki). Na przykład: robić – robiony, robiona, robione; myć – myty, myta, myte. Zauważ, że w niektórych przypadkach temat czasownika może ulec niewielkim zmianom (np. zmiękczeniu).
Koniugacja III (-ować):
- W tej koniugacji do tematu czasownika dodajemy końcówkę -owany, -owana, -owane. Na przykład: malować – malowany, malowana, malowane; kupować – kupowany, kupowana, kupowane.
Koniugacja IV (czasowniki nieregularne):
- Czasowniki nieregularne, jak sama nazwa wskazuje, nie podlegają sztywnym regułom. Ich formy imiesłowu biernego trzeba po prostu zapamiętać. Na przykład: iść – szedł(forma przeszła męska), ale *niesiony*; wziąć – wzięty; piec – *upieczony*.
Zastosowanie imiesłowu biernego
Imiesłów bierny ma szerokie zastosowanie w języku polskim. Oto kilka najważniejszych:
Tworzenie strony biernej: To chyba najbardziej klasyczne zastosowanie imiesłowu biernego. Strona bierna pozwala nam skupić się na czynności lub stanie, a nie na wykonawcy. Porównajmy:
- Strona czynna: *Malarz namalował obraz.* (Skupiamy się na malarzu)
- Strona bierna: *Obraz został namalowany przez malarza.* (Skupiamy się na obrazie i czynności malowania)
W stronie biernej imiesłów bierny łączy się z odpowiednią formą czasownika „być” (był, została, zostało, byli, były, zostały) lub „zostać”.
Funkcja przymiotnika: Jak już wspomnieliśmy, imiesłów bierny może pełnić funkcję przymiotnika, opisując rzeczownik. Na przykład: *złamane serce*, *napisany list*, *ugotowany obiad*.
Tworzenie imiesłowowego równoważnika zdania: Imiesłów bierny może być użyty do skrócenia zdania podrzędnego. Zamiast mówić: „Książka, *która została przeczytana* przeze mnie, była bardzo interesująca”, możemy powiedzieć: „Książka *przeczytana* przeze mnie była bardzo interesująca”.
Tworzenie imiesłowu przysłówkowego uprzedniego: Mimo iż w tytule jest mowa o imiesłowie biernym, to warto wspomnieć o imiesłowie przysłówkowym uprzednim. Jest on tworzony bardzo podobnie, w końcu jest spokrewniony z imiesłowem biernym. Imiesłów przysłówkowy uprzedni tworzymy za pomocą przyrostka -wszy (po samogłosce) lub -łszy (po spółgłosce) dodawanego do tematu czasownika, a następnie dodajemy odpowiedni zaimek. Ten rodzaj imiesłowu pozwala nam powiedzieć że dana czynność została zakończona przed inną czynnością, np. *Zjadłszy* obiad, poszedł na spacer.
Najczęstsze błędy i pułapki
Nawet doświadczeni użytkownicy języka polskiego czasami popełniają błędy związane z imiesłowem biernym. Oto kilka najczęstszych pułapek:
- Nieprawidłowe tworzenie form: Pamiętaj o zasadach tworzenia imiesłowów biernych dla poszczególnych koniugacji i o wyjątkach (czasowniki nieregularne).
- Błędne użycie w stronie biernej: Upewnij się, że używasz odpowiedniej formy czasownika „być” lub „zostać” w połączeniu z imiesłowem biernym.
- Nadmierne używanie strony biernej: Strona bierna jest przydatna, ale nadużywanie jej może sprawić, że tekst stanie się sztuczny i trudny w odbiorze. Staraj się używać jej z umiarem, tam gdzie jest to naprawdę uzasadnione.
- Mylenie z imiesłowem czynnym: Przykładowo: „piszący” (teraz) jest imiesłowem czynnym, a „napisany” (wykonany) biernym.
Podsumowanie
Imiesłów bierny to ważny element polskiej gramatyki, który pozwala nam na precyzyjne i zróżnicowane wyrażanie myśli. Choć na początku może wydawać się skomplikowany, z odrobiną praktyki i zrozumieniem podstawowych zasad, jego używanie stanie się dla Ciebie naturalne. Mamy nadzieję, że ten artykuł pomógł Ci lepiej zrozumieć, czym jest imiesłów bierny i jak go poprawnie stosować. Pamiętaj, że nauka języka to proces, a im więcej ćwiczysz, tym lepiej opanujesz tę i inne zawiłości polskiej gramatyki. Powodzenia!