Śledziona, choć często pomijana w codziennych rozmowach o zdrowiu, pełni w naszym organizmie niezwykle istotne funkcje. Ten niewielki narząd, znajdujący się po lewej stronie brzucha, tuż pod żebrami, odpowiada między innymi za filtrowanie krwi, magazynowanie jej składników oraz produkcję komórek odpornościowych. W normalnych warunkach jest ona wielkości zaciśniętej pięści i nie da się jej wyczuć podczas badania palpacyjnego. Jednak w niektórych sytuacjach śledziona może ulec powiększeniu – stan ten nazywamy splenomegalią. Warto wiedzieć, jak rozpoznać ten problem i jakie mogą być jego przyczyny, ponieważ powiększona śledziona często sygnalizuje poważniejsze problemy zdrowotne.
Co to znaczy „powiększona śledziona”?
O powiększonej śledzionie mówimy wtedy, gdy jej rozmiar przekracza normę. Dla dorosłego człowieka, prawidłowa śledziona ma zwykle około 11-12 centymetrów długości, 7 centymetrów szerokości i 3-4 centymetry grubości. Jej waga waha się w granicach 150-200 gramów. Oczywiście, te wartości mogą się nieznacznie różnić w zależności od budowy ciała, wieku i płci. Lekarz diagnozuje splenomegalię na podstawie badania fizykalnego (palpacyjnego) oraz badań obrazowych, takich jak USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MRI). W niektórych przypadkach konieczne może być również wykonanie biopsji szpiku kostnego.
Jak wyczuć powiększoną śledzionę? Czy jest to możliwe samodzielnie?
Samodzielne wyczucie powiększonej śledziony jest trudne, a w początkowych stadiach splenomegalii wręcz niemożliwe. Zdrowa śledziona jest całkowicie schowana za żebrami i nie wystaje poza ich łuk. Dopiero znaczne powiększenie narządu sprawia, że staje się on wyczuwalny. Jednak nawet wtedy, samodzielne badanie nie zastąpi wizyty u lekarza. Osoba bez doświadczenia medycznego może pomylić powiększoną śledzionę z innymi strukturami w jamie brzusznej, a próby intensywnego naciskania mogą być niebezpieczne.
Jeśli jednak zauważysz u siebie pewne objawy, które mogą sugerować splenomegalię, powinieneś jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Objawy te to:
- Uczucie pełności lub ucisku w lewej górnej części brzucha, zwłaszcza po spożyciu nawet niewielkiego posiłku. Wynika to z faktu, że powiększona śledziona uciska na żołądek.
- Ból w lewym podżebrzu, który może promieniować do lewego barku. Ból może się nasilać podczas głębokiego oddychania lub kaszlu.
- Częste infekcje. Śledziona odgrywa kluczową rolę w układzie odpornościowym, więc jej dysfunkcja może prowadzić do obniżenia odporności.
- Łatwe powstawanie siniaków i krwawienia. Śledziona magazynuje płytki krwi, odpowiedzialne za krzepnięcie. Powiększenie narządu może prowadzić do ich nadmiernego gromadzenia się w śledzionie i niedoboru we krwi.
- Niedokrwistość (anemia). Śledziona filtruje krew i usuwa stare lub uszkodzone czerwone krwinki. W przypadku splenomegalii proces ten może być nadmierny, prowadząc do anemii. Objawy anemii to między innymi osłabienie, bladość skóry, zawroty głowy i duszności.
- Zmęczenie i osłabienie, które nie ustępują po odpoczynku.
- Nocne poty.
- Utrata masy ciała, niezwiązana ze zmianą diety lub trybu życia.
Warto podkreślić, że nie wszystkie te objawy muszą występować jednocześnie. Czasami splenomegalia przebiega bezobjawowo, a powiększenie śledziony jest wykrywane przypadkowo podczas badania USG wykonywanego z innego powodu.
Przyczyny powiększenia śledziony
Splenomegalia nie jest chorobą samą w sobie, ale objawem innych schorzeń. Przyczyny powiększenia śledziony są bardzo różnorodne i można je podzielić na kilka grup:
- Infekcje:
- Wirusowe (np. mononukleoza zakaźna, cytomegalia, HIV).
- Bakteryjne (np. gruźlica, dur brzuszny, bruceloza, endokarditis).
- Pasożytnicze (np. malaria, toksoplazmoza, leiszmanioza).
- Grzybicze (np. histoplazmoza).
- Choroby krwi i szpiku kostnego:
- Białaczki (ostre i przewlekłe).
- Chłoniaki (ziarnica złośliwa i chłoniaki nieziarnicze).
- Czerwienica prawdziwa.
- Nadpłytkowość samoistna.
- Mielofibroza (zwłóknienie szpiku kostnego).
- Niedokrwistości hemolityczne (np. sferocytoza wrodzona, talasemia).
- Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa.
- Choroby wątroby:
- Marskość wątroby.
- Nadciśnienie wrotne.
- Zakrzepica żyły wrotnej.
- Zespół Budda-Chiariego (zakrzepica żył wątrobowych).
- Choroby autoimmunologiczne:
- Toczeń rumieniowaty układowy.
- Reumatoidalne zapalenie stawów.
- Sarkoidoza.
- Choroby spichrzeniowe:
- Choroba Gauchera.
- Choroba Niemanna-Picka.
- Choroba Taya-Sachsa.
- Inne:
- Amyloidoza.
- Urazy jamy brzusznej.
- Torbiele śledziony.
- Nowotwory śledziony (rzadko).
Diagnostyka i leczenie
Jeśli podejrzewasz u siebie powiększenie śledziony, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Lekarz przeprowadzi z Tobą szczegółowy wywiad, zbada Cię fizykalnie i zleci odpowiednie badania. Podstawowym badaniem jest USG jamy brzusznej, które pozwala ocenić wielkość śledziony i jej strukturę. W razie potrzeby, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badania krwi (morfologia, rozmaz krwi obwodowej, próby wątrobowe, badania w kierunku chorób zakaźnych i autoimmunologicznych), a w niektórych przypadkach biopsję szpiku kostnego.
Leczenie powiększonej śledziony jest zawsze ukierunkowane na leczenie choroby podstawowej, która spowodowała splenomegalię. Nie ma jednego, uniwersalnego leku na powiększoną śledzionę. W zależności od przyczyny, leczenie może obejmować:
- Antybiotyki (w przypadku infekcji bakteryjnych).
- Leki przeciwwirusowe (w przypadku infekcji wirusowych).
- Leki immunosupresyjne (w przypadku chorób autoimmunologicznych).
- Chemioterapię i radioterapię (w przypadku nowotworów).
- Leczenie objawowe (np. leki przeciwbólowe, przetaczanie krwi w przypadku anemii).
W rzadkich przypadkach, gdy powiększona śledziona powoduje poważne powikłania (np. pęknięcie śledziony, ciężką niedokrwistość) lub gdy leczenie choroby podstawowej jest nieskuteczne, konieczne może być chirurgiczne usunięcie śledziony (splenektomia). Po splenektomii pacjent jest bardziej podatny na infekcje, dlatego ważne jest, aby przestrzegać zaleceń lekarza dotyczących szczepień ochronnych i profilaktyki antybiotykowej.
Podsumowanie
Powiększona śledziona to ważny sygnał, którego nie należy ignorować. Choć samodzielne jej wyczucie jest trudne, warto zwracać uwagę na inne objawy, które mogą sugerować splenomegalię. Wczesne wykrycie przyczyny powiększenia śledziony i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwala uniknąć poważnych powikłań i poprawić jakość życia.